Hiện ở nhiều địa phương, vùng đồng bào dân tộc bên cạnh một số người còn vịn vào cái khó đó để lười lao động, ỷ lại vào sự hỗ trợ của chính quyền mỗi mùa giáp hạt với cách nghĩ, mình chẳng cần làm vẫn đủ ăn bởi đã có gạo hỗ trợ, làm nhiều cũng vẫn nghèo như thế mà… Thì lại có nhiều người bằng ý chí và nghị lực vượt khó đã coi việc thoát nghèo dễ như trồng cây lúa, cây khoai ngoài nương rẫy. Như chuyện của Rơ Lan Byil, ở làng H’lú, xã Ia Tiêm, huyện Chư Sê (Gia Lai) là một điển hình.
Lâu nay ông Rơ Lan Byil được nhiều người biết đến bởi không cam chịu đói nghèo, biết quật đất, để đất phải làm cho mình giàu. Ông thường bảo với mọi người, mình có đất, có sức khỏe lại biết học hỏi cách làm ăn, vậy sao phải chịu nghèo. Và ở cái mảnh đất mà ai cũng kêu khó này ông Byil đã ươm lên một vườn tiêu trĩu trịt quả, mang lại cho gia đình một cuộc sống ấm no, đủ đầy.
Câu chuyện làm giàu của ông được nhiều người biết đến, có người đã đến tận nơi, tìm hiểu xem ông làm thế nào để có được thành quả ấy. Theo ông Rơ Lan Byil có được vườn tiêu này cũng là nhờ học theo cán bộ đấy thôi. “Ngày trước mình cũng nghèo lắm, làm chẳng đủ ăn. Được anh em bày vẽ chỉ bảo tận tình, được tập huấn về kỹ thuật chăm sóc hồ tiêu, cà phê nên mình biết làm. Cái đầu sáng thì cái chân cái tay đặt việc đúng chỗ. Bí quyết có vậy thôi…”. Lời chia sẻ của ông ngắn gọn mà thấm thía, đúng và trúng cái bụng của người dân biết mấy.
Chả thế mà học ông, nhiều người đã không còn cái suy nghĩ cứ cắm cái cây xuống đất thì cây cho quả, cắm cây lúa, cây ngô thì cho bắp, cho hạt còn nếu không được thì tức là tại đất khó không làm được nên đành phải chịu cảnh nghèo thôi!
Sở dĩ ông Rơ Lan Byil làm chủ được vườn cà phê trĩu quả, mùa nào cũng cho thu hoạch là bởi có cán bộ kỹ thuật hướng dẫn cách trồng, chăm sóc, phun thuốc trừ sâu… Còn với cây hồ tiêu là cây trồng thích ẩm nhưng lại chịu được úng. Muốn có một mô hay hốc ẩm mà không úng thì mô đất phải có nhiều chất hữu cơ, để tơi xốp, gia tăng sự thoát nước mà lại giữ nước tốt. Hay việc tưới nước trong mùa khô là rất cần thiết giúp cho cây phát triển tốt, trái no tròn. Ngoài việc tưới nước, việc ủ gốc cho hồ tiêu trong mùa nắng để giữ ẩm và khơi ra trong mùa mưa để tránh úng là rất cần thiết. Rồi hàng năm sau mỗi vụ thu hoạch cần vệ sinh vườn hồ tiêu, nên tỉa bỏ những cành bị sâu bệnh hại, những cành già cỗi, thu gom lại và đem đốt bỏ…Đấy, những kinh nghiệm như thế nếu không có cán bộ hướng dẫn làm sao bà con có thể nắm hết được.
Bởi vậy, đúng như lời Rơ Lan Byil nói, cái đầu sáng cộng với đức tính cần cù chịu khó thì làm việc gì cũng đúng, cũng trúng. Đất có rồi, cái đầu phải nghĩ, phải học hỏi để xem trồng cây gì xuống đất ấy để nó sinh ra tiền nuôi sống gia đình. Cái cách làm giàu của Rơ Lan Byil chỉ đơn giản là thế thôi. Và giờ thì nhiều người đã hiểu ra và áp dụng vào trong gia đình mình nên cái nghèo đã không còn quẩn chân họ nữa rồi.