Mô hình tưới cà phê tiết kiệm nước ở Dakmik – Vào thời kỳ cao điểm của mùa khô hiện nay, hàng nghìn ha cà-phê ở Tây Nguyên nói chung, tỉnh Đác Nông nói riêng bị hạn nặng do hậu quả của việc tán phá rừng và ồ ạt mở rộng diện tích cà-phê trong những năm qua…
– Tiết kiệm nước tưới cà phê bằng máy bơm động lực
– Mô hình tưới tiết kiệm nước cho cây cà phê
Tác động lớn đến tình trạng này là việc sử dụng nguồn nước mặt chưa phù hợp và tình trạng khai thác nguồn nước ngầm một cách vô tội vạ để tưới cho cây cà-phê của người dân khiến cho tình trạng thiếu nước tưới trong mùa khô ngày càng trở nên trầm trọng. Trong điều kiện đó, mô hình trồng cà-phê tiết kiệm nước của người dân ở huyện Đác Min đã phát huy hiệu quả.
Nguồn nước ngày càng khan hiếm
Trước thực trạng ngày càng khan hiếm nguồn nước tưới cho cây trồng, nhất là cây cà-phê trong mùa khô đã đặt ra bài toán là phải làm thế nào để quản lý tài nguyên nước ở địa phương cho hiệu quả. Không chỉ ở huyện Đác Min mà là thực trạng chung của cả tỉnh Đác Nông. Mặc dù trên địa bàn huyện Đác Min có hệ thống sông, suối đầu nguồn thuộc lưu vực sông Đồng Nai, sông Sêrêpốc như: suối Đác N’reng, Đác Sor, Đác Mâm, Đác Gằn… nhưng hầu hết đều là suối nhỏ, thường cạn kiệt nước vào mùa khô.
Ngoài ra, trên địa bàn hiện có 11 công trình hồ đập chứa nước, với tổng trữ lượng khoảng 15 triệu m3 nước và 10 hồ chứa nhỏ do các nông, lâm trường quản lý có tổng trữ lượng gần 1 triệu m3 nước, với tổng năng lực của hồ đập theo thiết kế có thể tưới cho diện tích 1.814 ha cây trồng toàn huyện, nhưng hiện tại chỉ đáp ứng được khoảng 1.000 ha.
Trong đó có 325 ha đất lúa nước, hoa màu và khoảng 700 ha cây công nghiệp dài ngày, chủ yếu là cà-phê. Do khan hiếm nguồn nước mặt, trong mùa khô năm nay, người dân ở các xã như Đác Sắc, Đác Gằn, Đác Minh, Đức Mạnh, Thuận An, Đác Lao… tự đầu tư kinh phí đào giếng hoặc thuê khoan giếng với độ sâu hàng chục mét để lấy nước ngầm tưới cà-phê.
Do việc khai thác lượng nước ngầm tưới cho cây cà-phê ngày càng lớn đã dẫn đến hiện tượng chảy tầng, tụt mạch nước ngầm do khai thác không đúng quy trình…
Qua khảo sát của Đoàn Địa chất 704 tại một số huyện thuộc tỉnh Đác Lắc, Gia Lai và Đác Nông, trong đó có huyện Đác Min thì mực nước ngầm ở Tây Nguyên ngày càng suy giảm nghiêm trọng.
Nguyên nhân do lượng mưa hàng năm ít đi, mùa khô kéo dài, diện tích rừng ngày càng bị thu hẹp, lớp phủ bề mặt của đất cũng giảm, cộng với diện tích các loại cây trồng cần nước tưới ồ ạt tăng nhanh, nhất là cây cà-phê, nên xảy ra tình trạng khai thác nguồn nước ngầm quá mức làm mực nước ngầm tụt giảm từ 3-5m so với trước.
Do đó, trong nhiều phương án được huyện Đác Min đề ra như trồng rừng và bảo vệ rừng, xây dựng hệ thống hồ chứa, củng cố kênh mương thủy lợi… thì phương án khai thác, sử dụng hợp lý nguồn nước ngầm bằng giải pháp canh tác tiết kiệm nước tưới, mang lại hiệu quả kinh tế cao và ít tác động đến môi trường được các cấp chính quyền và hộ sản xuất cà-phê ở huyện Đác Min đặc biệt quan tâm. Với những ưu điểm của mô hình này mang lại, đến nay đã có hàng nghìn hộ trồng cà-phê ở Đác Min tham gia thực hiện và ngày càng được nhân rộng ra các địa phương trong tỉnh.
Mô hình cần được nhân rộng
Đi đầu trong mô hình này là gia đình ông Trần Văn Hải ở xã Thuận An, huyện Đác Min đã sử dụng các loại cây như: muồng đen, cây họ đậu và một số loại cây rừng khác trồng làm vành đai chắn gió và che bóng mát cho vườn cà-phê. Ông Hải tâm sự: “Qua nghiên cứu sách, báo và kinh nghiệm thực tế sau nhiều năm trồng cà-phê, tôi nhận thấy thời tiết ở Tây Nguyên có hai mùa mưa nắng rõ rệt. Mùa khô đồng thời cũng là mùa gió mạnh kéo dài khiến cho thời tiết khô hanh, độ ẩm thấp, tình trạng bốc hơi nước nhanh khiến cho các loại cây trồng nhanh bị khô héo.
Vì vậy, tôi đã trồng cây làm vành đai chắn gió và trồng xen cây muồng đen cùng các cây họ đậu trong vườn cà-phê để che bóng mát, hạn chế được sự bốc hơi nước, giảm được một phần chi phí trong đầu tư mua xăng, dầu tưới trong mùa khô, còn góp phần cải tạo môi trường sinh thái. Bên cạnh đó, lá cây rụng xuống cung cấp cho đất một phần dinh dưỡng và có tác dụng che phủ đất… Với cách làm này, mỗi năm vào mùa khô gia đình tôi tiết kiệm đáng kể chi phí mua xăng, dầu tưới cà-phê, năng suất vườn cà-phê cũng tăng cao đạt 5 tấn cà-phê nhân/ha, cao hơn các vườn cà-phê khác trong vùng”.
Với hiệu quả thiết thực từ mô hình trồng cây chắn gió và che bóng mát của gia đình ông Hải, thời gian qua, nhiều người dân kể cả các hộ đồng bào dân tộc thiểu số trong xã, trong huyện đến tham quan, học tập về áp dụng vào canh tác trong vườn cà-phê của gia đình mình đã mang lại hiệu quả thiết thực.
Ở xã Đác Gằn, địa phương có nhiều diện tích đất đai sỏi đá, cằn cỗi và thường bị hạn hán nặng nhất huyện Đác Min thời gian gần đây cũng xuất hiện nhiều mô hình trồng cà-phê tiết kiệm nước bằng cách trồng xen cây che bóng mát với các loại cây ăn quả, cây công nghiệp khác trong vườn cà-phê, trong đó gia đình ông Trần Thành Tâm là một điển hình.
Nói về mô hình của mình, ông Tâm cho biết: “Gia đình tôi trồng được 2 ha cà-phê, những năm trước đây khi chưa trồng xen các loại cây ăn trái, cây công nghiệp dài ngày khác bình quân trong mỗi mùa khô tôi phải tưới từ 4-5 đợt, năng suất vườn cây cũng không cao. Còn kể từ khi thực hiện mô hình trồng cây chắn gió, che bóng mát, ngoài mục đích hạn chế bức xạ mặt trời, tiết kiệm được một đợt tưới nước, còn giúp gia đình tôi tăng thu nhập từ sản phẩm phụ như: sầu riêng, xoài, cao su, điều… Đặc biệt, năng suất vườn cây tăng đáng kể, trong khi chi phí đầu tư lại giảm”.
Ngoài mô hình trồng cây chắn gió và che bóng mát cho vườn cà-phê thì mô hình tủ gốc cho cây cà- phê cũng được nhiều hộ gia đình ở huyện Đác Min lựa chọn, vì mô hình này dễ làm, hiệu quả kinh tế lại cao, có thể tận dụng các loại phế thải thực vật như cỏ, rác, thân lá của ngô, lá chuối, xác vỏ cà phê… để tủ gốc cà-phê. Ưu điểm của mô hình này là giảm sự bốc hơi và giữ độ ẩm cho đất, hạn chế sự phát triển của cỏ dại, cung cấp chất hữu cơ và các chất dinh dưỡng khác cho cây cà-phê khi vật liệu tủ hoai mục.
Ông K’Lơm, ở bon Jun Jú, xã Đức Minh, người đã 5 năm nay ứng dụng mô hình này khẳng định: “Biện pháp tủ gốc cho cây cà-phê thể hiện rõ ưu điểm giữ ẩm cho đất trong thời gian dài hơn. Vì vậy, giảm được lượng nước tưới và kéo dài thời gian nghỉ giữa hai lần tưới, tiết kiệm đáng kể kinh phí đầu tư chăm sóc cà-phê… nhưng năng suất vườn cây không hề giảm”.
Hiện nay, Đác Min là huyện có diện tích cà-phê lớn nhất tỉnh Đác Nông với gần 20 nghìn ha và trong nhiều năm qua đã có hàng nghìn hộ nông dân triển khai mô hình trồng cà-phê tiết kiệm nước, góp phần giảm đáng kể chi phí đầu tư, nhưng năng suất luôn đạt cao, bình quân đạt từ 2,5-3 tấn cà-phê nhân/ha, thậm chí nhiều hộ canh tốt đúng kỹ thuật đạt năng suất từ 5-6 tấn cà-phê nhân/ha.
Theo Hội Nông dân huyện Đác Min thì điều quan trọng khi thực hiện mô hình trồng cà-phê tiết kiệm nước tưới không chỉ nâng cao hiệu quả kinh tế mà còn góp phần cải thiện, bổ sung chất dinh dưỡng cho đất, hạn chế tình trạng khai thác nguồn nước tưới trong mùa khô… để quá trình sản xuất được bền vững. Vì vậy, mô hình này cần được sớm nhân rộng ra địa bàn toàn tỉnh.
Theo báo Nhân Dân